100.000 ışık yılı çapındaki Samanyolu Galaksisi, Dünya‘nın bulunduğu Güneş Sistemi’ni de içinde barındıran ve Kahraman, Kalkan-Güneyhaçı, Yay and Cetvel olarak dört temel kola ayrılmış spiral galaksidir.
Herkes ev sözcüğünden farklı bir şey anlar. Kimilerinin aklına yaşadıkları ev gelir. UNESCO gibi düşünen bazılarının aklına uzayda sürüklenen büyük taşımız dünya gelir. Ama tıpkı halı sahadaki solucanlar gibi biz de kendimizden çok daha büyük bir şeyin parçasıyız. Bu o kadar büyük bir şey ki aklımızın alması oldukça zor. Üstelik bu bahsettiğimiz evren bile değil; Samanyolu Galaksisi’nin kendisi. Diğer milyarlarcası gibi sadece uzayda bir toz bulutu. Burası bizim galaktik evimiz.
Özetle Samanyolu Galaksisi
Samanyolu Galaksisinin Merkezi | Galaksimizin merkezinde Sagittarius A isminde bir kara delikvardır. Dünyaya uzaklığı 26,000 ışık yılıdır. |
Samanyolu Galaksisinin Çapı | Galaksimizin çapı NASA’ya göre 100,000 ışık yılıdır. |
Samanyolu Galaksisine En Yakın Galaksi | Şu anda en yakını Büyük Köpek Cüce Gökadası’dır. Güneş sisteminden 25,000 ışık yılı, galaksi merkezimizdense 42,000 ışık yılı uzaktadır. Galaksimize en yakın büyük galaksi ise Andromeda’dır. Andromeda galaksimizde 2,54 milyon ışık yılı uzaktadır. |
Samanyolu Galaksisinde Hızımız | Güneş’imiz 225 milyon yılda galaksimizin etrafındaki dönüşünü tamamlar. Güneşimiz ve dolayısıyla dünyamız bu turun yapılabilmesi için saatte 792,000 km hızla hareket eder. |
Samanyolu Galaksisindeki En Büyük Yıldız | Galaksimizdeki en büyük yıldız dünyamızdan 5,000 ışık yılı uzaktaki VY Canis Majoris’dir. VY Canis Majoris’i Güneş’in yerine koyarsak VY CM yaklaşık Satürn’ün yörüngesine kadar bir alan kaplar. |
Samanyolu Galaksisindeki En Büyük Gezegen | Galaksideki tüm gezegenleri kayıt edemediğimizden en büyüğünün hangisi olduğu hakkında net bir fikrimiz yok. Fakat şu ana kadar bildiğimiz en büyüğü, Jüpiter’in 8 katı büyüklüğündeki MOA-2011-BLG-322’dir. |
Samanyolu Galaksisinde Kaç Yıldız Var? | Yaklaşık olarak 100 milyar yıldız vardır. |
Samanyolu Galaksisinde Kaç Gezegen Var? | 100 milyar ile 3.2 trilyon arası tahmin ediliyor. |
Samanyolu Galaksisinin Kütlesi | Böylesi büyüklüklerde kesin sayılar vermek zor olsa McMaster Üniversitesi’nden Gwendolyn Eadie’nin bir tahmini var. Galaksimizin kütlesi, güneşin kütlesinin 700 milyar katıdır. Güneşin kütlesi 2 nonilyondur yani 2,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000 kilogram. Bu sayıyı 700 milyarla çarptığımızda galaksimizin kütlesini 1 400 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 kilogram olarak buluruz. |
1. Orion Kolu
Galaksilerin üçte ikisi Samanyolu Galaksisi gibi spiraldir. Galaksinin merkezinden dışarı doğru kıvrılarak uzanan kolları vardır. Güneş sistemi de bu kollardan biri olan Orion Kolu’nda yer alır. Daha önceleri Perseus ve Carina-Sagittarius gibi kollar düşünüldüğünde Orion’un bir çıkıntıdan ibaret olduğu düşünülüyordu. Şimdilerde ise Orion’un Perseus üzerindeki dallardan biri ve galaksinin merkezinden bile gelmeyen kollardan biri olduğu düşünülüyor.
Sorun şu ki galaksinin net bir resmini çizmek zor. Çünkü galaksimiz illüstrasyonlarda görüldüğü kadar düz değildir. Samanyolu Galaksisi’nin kalınlığı 1000 ışık yılıdır. Bu yüzden dünyadan etrafımıza bakmayı denediğimizde hemen kesin sonuçlara varamıyoruz.
 |
| Galaksimiz illüstrasyonlarda görüldüğü kadar düz değildir. Samanyolu Galaksisi’nin kalınlığı 1000 ışık yılıdır. |
2. Dev Kara Delikler
Şu ana kadar gözlemlediğimiz en küçük dev kara delik Güneş‘in 200,000 katı kütleye sahip. Güneşin 10 katı kütleli sıradan bir kara deliğe göre bu oldukça büyük bir sayı. İşte galaksimizin merkezinde de böyle bir dev kara delik bulunuyor. Bu kara deliğin ismi Sagittarius A.
Bilim insanları kalın bulut tabakasının ardındaki yıldızların hareketinden yola çıkarak bu kara deliğin kütlesinin Güneş’imizin kütlesinden 4.1 milyon kat daha büyük olduğu sonucuna vardılar. Yıldızlar kara deliklere yaklaştıklarında inanılmaz hızlara erişiyorlar. Bu yıldızlardan biri olan S0-2 saate 18 milyon kilometre hızla kara deliğin etrafını turluyor.
 |
| S2 Yıldızı ve Kara Delik |
3. Parçacık Gayzerleri
Galaksinin merkezinde her şeyi yutan bir kara delikten fazlası da var. Merkezde inanılmaz sayıdaki hareketlilikler devam ediyor. Yıldızlar patlıyor ve etraflarına yaşam saçıyorlar. Yakın zamanlarda galaksinin merkezinden etrafa saçılan bir yüksek enerjili parçacık dalgası gözlemlendi. Her ne kadar gözle görelemese de bu dalga galaksinin yarısına yayıldı. Buna ne sebep oluyor? Yüz milyon yıl süren yıldız oluşumu ve yok oluşu. Galaksinin merkezindeki bu gayzerin toplam enerjisi, 100 milyon süpernovanın enerjisinden fazla.
4. Yeni Yıldızlar
Ne kadar sürede bir yıldız oluşur? Dr. Roland Diehl ve ekibi bu sorunun yanıtını araştırdılar. Bir alüminyum-26 haritası çıkararak işe başladılar; çünkü ne zaman bir yıldız doğsa veya ölse alüminyum-26 neredeyse her zaman oradadır. Bu haritaya göre Samanyolu Galaksisi’nde her yıl 7 yıldız doğuyor ve 200 yılda bir de dev bir yıldız süpernovaya patlıyor.
Galaktik boyutları düşündüğümüzde Samanyolu, en büyük yıldız üreticisi değil. Bir yıldız öldüğünde hidrojen ve helyum gibi temel parçacıkları etrafa saçar. Bunlar bir süre sonra bir araya gelip bir toz bulutu olurlar ve küçük bir alanda yeterince fazla sayıda bir araya geldiklerinde merkezleri kütleçekimi altında çöker ve yeni bir yıldız oluşur.
5. Milyarlarca Gezegen
Tüm bu kaotik patlamalara rağmen evrende yaşam devam ediyor. Bilim insanlarına göre göre Samanyolu Galaksisi’nde en az her yıldıza bir tane düşecek kadar çok gezegen var. Bu sayı 3,2 trilyona kadar yükselebiliyor.
Araştırmacılar bunu bize görece yakın Kepler-32 M cüce yıldızını inceleyerek tahmin ettiler. Çünkü M cüce yıldızları galaksideki yıldızların %75’ini oluşturuyor. Kepler-32’nin de kendi sisteminde 5 gezegeni var. Ama yine de gezegenlerin sayısı konusunda dar bir aralığımız yok. Çünkü gezegenler, yıldızlar gibi etraflarına ışık saçmıyorlar.
6. Milyarlarca Dünya-Benzeri Gezegen
100 milyar gezegen gerçekten çok fazla. Ama ne kadarı dünyaya benziyor ve üzerinde yaşamı destekleyebilir? Görece çok fazlası değil. Bir sürü gezegen türü vardır: Gaz devleri, pulsarlar, kahverengi cüceler, üzerine eriyik metal yağan gezegenler… Yine de son araştırmalara göre bilim insanları 11 ila 40 milyar arasında dünya benzeri gezegen olabileceğini düşünüyorlar. Bunlar Güneş’lerine ne çok uzak ne de çok yakın. Böylece üzerlerinde sıvı su bulunabilir ve belki de bu üzerlerinde yaşam bulunmasına olanak sağlayabilir.
7. Yamyam Galaksi
Ne kadar yıldız doğarsa doğsun, Samanyolu’nun büyümeye devam etmesi için dışarıdan madde alması gerekiyor. Önceden bunu nasıl yaptığını tam olarak bilemesek de artık bir fikrimiz var. Samanyolu Galaksisi kendinden küçük galaksileri yuttu ve yaklaşık dört milyar yıl sonra Andromeda Galaksisi’yle çarpışıp onun tarafından yutulana dek böyle yapmaya da devam edecek.
Hubble Uzay Teleskobu’nun yedi yılda topladığı görüntülerden bazı yıldızların galaksiye teğet hareket ettikleri ortaya çıktı. Normalde yıldızlar ya galaksinin merkezine doğru ya da galaksinin merkezinden dışa doğru hareket ederler. Biliminsanları bu teğet hareketi yapan yıldızların daha önce Samanyolu tarafından yutulmuş galaksilerin kalıntıları olduğuna inanıyor.
8. Kozmik Top
Her ne kadar Samanyolu Galaksisi’ni spiral olarak düşünsek de bu tam olarak doğru bir tanım değildir. Çünkü galaksinin merkezinde onu üzerinde krema bulunan bir pankek gibi gösteren bir şişkinlik vardır. Bunun sebebi iki boyutlu spiralden dışarı uzanan hidrojen gazı molekülleridir.
 |
| Galaksinin merkezinde devasa bir kremalı pankek gibi görünmesi yol açan bir şişkinlik vardır. |
Bu gerçek, astronomların kafasını epeyce karıştırdı. Çünkü mantıksal düşündüğümüzde gazın merkezden uzağa değil, merkeze doğru gitmesi gerekiyordu. Peki moleküllerin kendi başlarına titreşmelerine sebep olan nedir?
Muhtemelen karanlık madde ve Macellan bulutları olarak geçen küçük galaksiler. Macellan bulutlarının kütlesi Samanyolu’nun %2’si kadardır. Tek başına Samanyolu’nu etkileyemez ama karanlık maddeyle birleştiğinde tuhaf davranışlara yol açabilir. Çünkü bulutların arasında dolanan karanlık madde bir tür dalgalanmaya sebep oluyor. Görünen o ki bu dalgalanma da Samanyolu Galaksisi’nin kütleçekimini etkiliyor.
Daha ilginci de var. Macellan bulutları Samanyolu Galaksisi’ni yörünge alır. Galaksinin etrafını dolaşırken yanından geçtiği kollar adeta rüzgarda dalgalanan bir bayrak gibi dalgalanırlar.
9. İkiz Galaksiler
Samanyolu Galaksisi birçok yönden özel olsa da evrende nadir bulunur bir tür değildir. Hatta daha öncesinde galaksilerinin çoğunun bu türden olduğunu da söylemiştik. Buradan yola çıkarak yaklaşık 170 milyar gözlemlenebilir galaksi arasında bizimkine çok benzeyenlerin olması doğal karşılanabilir.
2012’de astronomlar oldukça ilginç bir keşif yaptıklar. Bizimkine oldukça benzeyen bir galaksi buldular. Bu galaksinin bizdeki Macellan bulutlarına denk gelen iki küçük uydu galaksisi vardı ki bu nadir görülen bir durumdur. Galaksilerin sadece %3’nün uydu galaksisi vardır. Galaksimizin Macellan bulutları da birkaç milyar yıl içinde yok olacak. Yani, başka bir iki uydulu çubuklu spiral galaksi bulmak oldukça zordur. NGC 1073 ismindeki bu galaksi bizimkine o kadar benziyor ki Samanyolu’nu anlamak için onu kullanıyoruz. Konumumuzdan ötürü galaksimizin perspektifini çıkarmak zordur, çünkü kendi galaksimize dışarıdan bakamıyoruz.
 |
| NGC 1073 |
10. 250 Milyon Yıllık Yörünge
Dünya’nın Güneş‘in etrafında döndüğü zamanın uzunluğuna yıl diyoruz. Her 365 günde bir başladığımız noktaya dönüyoruz. Etraftaki her şeyin de galaksinin merkezindeki dev kara deliği yörünge alması oldukça doğal. Fakat bu yörünge biraz daha uzun sürüyor: 250 milyon yıl. Yani dinazorlar öldüğünden beri çeyrek yörünge yapabildik.
Güneş sistemini anlatırken çoğu zaman sistemin kendisinin de galaksinin etrafında sürüklendiğini söylemeyi atlıyoruz. Aslında galaksinin merkezine göre saatte 792,000 kilometre hızla ilerliyoruz. Bu hızda dünyanın etrafını 3 dakikada dolaşabilirdiniz. Güneş’in, galaksinin etrafındaki her dönüşü galaktik yıldır. Güneş’in tarihi boyunca sadece 18 galaktik yıl geçirdiği düşünülüyor.