Jüpiter’in Uyduları

 

Jüpiter’in Galileo tarafından 1610 yılında keşfedilmiş 4 büyük uydusu Io, Europa, Ganymede ve Callisto aynı zamanda Galileo uyduları olarak da bilinirler. Jüpiter’in ayrıca yakından geçen asteroidlerden oluşan uyduları da vardır. Jüpiter’in kaç uydusu vardır? Temmuz 2018 verilerine göre Jüpiter’in 79 bilinen uydusu vardır.

Jüpiter’in Uydularının Sınıfları

Jüpiter’in uyduları genellikle üç sınıfta incelenir:

• İç Uydular: Bunlar, Jüpiter’e en yakın uydulardır ve Amalthea grubu olarak da bilinirler. Bu iç uydular Metis, Adrastea, Amalthea ve Thebe‘dir.
• Galileo Uyduları: Jüpiter’in en büyük uyduları olan Io, Europa, Ganymede ve Callisto; Galileo tarafından 1610 yılında keşfedilmişlerdir. Bu uyduların yarıçapları cüce gezegenlerinkinden bile büyüktür ve Güneş Sistemi’ndeki 8 gezegen haricindeki en büyük cisimlerdir. Hatta Ganymede’in çapı Merkür‘ünkünden de büyüktür.
• Dış Uydular: Uzak yörüngeleri nedeniyle dış uydular düzensizdirler. Jüpiter’e en uzak olan cisimlerden oluşan bu uydular genellikle küçüktür. Bunların çoğu Jüpiter’in kütleçekimine sıkışmış asteroidlerdir.

Jüpiter’in İç Uydularıyla İlgili Bilgiler

Metis Metis Voyager I’in 1979’da çektiği resimlerle Stephen Synnott tarafından keşfedilen Metis, Jüpiter’e en yakın uydudur. 40 kilometre çapındadır ve 0.294780 Dünya-gününde gezegenin etrafında döner. Metis ismi, Yunan mitolojisindeki göklerin tanrısı Zeus’un ilk eşinden gelir. Metis’in, Jüpiter’in kütleçekimine hapsolmuş bir asteroid olduğu düşünülüyor. Uydunun yörüngesi Jüpiter’den 128.000 km uzaklıktadır ve kütlesi 9 x 1016 kg’dır.

Adrastea Adrastea Jüpiter’e en yakın ikinci uydu olan Adrastea’nın çapı 20 km’dir ve uydunun yörüngesinin Jüpiter’den uzaklığı 129.000 km’dir. 1979 yılında Voyager II’nin görüntülemeleri sayesinde David Jewitt tarafından keşfedilmiştir. İsmi Yunan tanrıçası Adrasteia’tan gelir. Asrastea’nın 1.91 x 1016 kg’lık bir kütlesi vardır ve Metis gibi bu uydu da Jüpiter’in etrafında, Jüpiter’in kendi eksenindeki dönüşünden daha hızlı döner. Jüpiter’in kendi etrafındaki dönüş süresi 0.29826  Dünya-günüdür.

Amalthea Amalthea Amalthea, Jüpiter’e en yakın üçüncü uydudur ve Güneş Sistemi’ndeki en kızıl cisimdir. 1892 yılında Edward Emerson Barnard tarafından keşfedilmiştir. 232 x 146 x 134 km’lik ölçüleriyle Amalthea küresel bir uydu değildir. Soluk Gossamer halkasındaki Amalthea, Jüpiter’den 181.300 km uzaktadır. İsmi göklerin tanrısı Zeus’u keçi sütüyle büyüten analığından gelir. Jüpiter’in en büyük iç uydusudur ve muhtemelen Jüpiter’in kütleçekimine hapsolmuş bir asteroiddir. Amalthea, Jüpiter’in etrafındaki dönüşünü 0.49817905 Dünya-gününde tamamlar ve diğer iç uydular gibi her zaman aynı yüzü Jüpiter’e dönüktür.

Thebe Thebe Thebe, iç uyduları sonuncusudur. 110 x 90 km’lik çapı vardır ve Jüpiter’e olan uzaklığı 222.000 km’dir. 1979 yılında Stephen P. Synnott tarafından keşfedilen Thebe, 1983 yılında isimlendirilmiştir. Thebe Yunan mitolojisindeki nehirler tanrısı Asopus’un kızıdır ve bir nemftir.* Amalthea ile birlikte, Gossamer halkasında bulunur. Kütlesi 8 x 1017 kg olan uydunun Jüpiter’in etrafındaki dönüşü 0.6745 Dünya-günü sürer.

Galileo Uydularıyla İlgili Bilgiler

Io Io Io büyük, karasal ve volkanik olarak aktif bir uydudur. Volkanın yaydığı eriyik sülfür nedeniyle göz alıcı bir rengi vardır. Sert koşullar insan yaşamı için uygun değildir. Io, Jüpiter’in donat şeklindeki plazma bulutunda bulunur. Io dönerken, üzerinde bulunan bir tepeden etrafa iyonlar saçılır ve Io’yu bir elektrik reaktörü yapar. Bunun sonucunda da insan yaşamını sonlandırabilecek radyasyondan 1000 kat daha fazla radyasyon yayılır. 3636 km çapıyla Io, boyut olarak Ay’a oldukça yakındır. Jüpiter’den 422.000 km uzakta bulunan Io, 8.93×1022 kg kütleye sahiptir ve Jüpiter’in etrafında 1.77 Dünya-gününde döner.

Europa Europa Güneş Sistemi’ndeki en düzgün nesne olan Europa, Jüpiter’in yoğun, büyük ve buzlu uydusudur. Europa’nın yüzeyi uzun patikalarla kaplı olsa da aslında çok az krateri vardır. 3.8 – 4.1 milyar yıl önce, Geç Dönem Ağır Bombardımanı olarak bilinen zamanda Güneş Sistemi’ndeki gök cisimleri asteroidlerin ve kuruklu yıldızların saldırısına maruz kaldılar. Ancak Europa’da bu izlerin olmaması, onun da Dünya gibi bir şekilde bu izleri silebildiği izlenimini veriyor. Bilimsel savların birine göre Europa’nın buzlu yüzeyinin altında, çekirdek tarafından ısıtılan ve insan yaşamına olanak sağlayacak koşullara sahip okyanusların olduğudur.

Ganymede Ganymede 5268 km çapıyla Ganymede, Jüpiter’in en büyük uydusudur ve yüzeyi kraterlerle kaplıdır. Çapı Merkür‘den ve cüce gezegen Plüton’dan daha büyüktür. Aslında Ganymede, Güneş Sistemi’ndeki en büyük uydudur. Ganymede’in eriyik demir bir çekirdeğinin ve dolayısıyla manyetik alanının olduğu düşünülüyor. 7.15 Dünya-gününde Jüpiter’in etrafında dönen Ganymede 1.48×1023 kg kütleye sahiptir ve Jüpiter’den 1.070.000 km uzakta bulunur.

Callisto Callisto Callisto, Jüpiter’in sekizinci uydusudur. Büyük, karanlık, ancak düşük yoğunluktadır. Yüzeyi kraterlerle kaplıdır ve Güneş Sistemi’nin en büyük krateri, 4000 km çapındaki Valhalla Krateri burada bulunur. Jüpiter’den 1.883.000 km uzaktadır ve Galileo uyduları arasında en dışta kalandır. Jüpiter’in etrafında 16.7 günde döner ve 11 milyon kilometreden daha fazla yol alır. Merkür‘ün çapının %99’u kadarına sahip olmasına rağmen Callisto, Merkür’ün üçte biri kadar bir kütleye (1.08×1023 kg) sahiptir.

Jüpiter’in Dış Uyduları

Leda Leda, Jüpiter’e en yakın dokuzuncu uydudur ve 16 km çapıyla en küçük uydusudur. Leda’yı 1974’te Charles Kowal  keşfetmiştir. Truvalı Helen ve Pollux’un annesi ve Sparta kraliçesi olan Leda’nın ardından isimlendirilmiştir. Leda’nın kütlesi 5.68 x 1015 kg’dir. Jüpiter’den 11.094.000 km uzaklıkta, gezegenin etrafını 238.72 Dünya-gününde döner.

Himalia Jüpiter’in onuncu uydusu Himalia, Charles Perrine tarafından 1904 yılında keşfedilmiştir. Himalia, 170 km çapındadır ve gezegenden uzaklığı 11.480.000 km’dir. Uydunun ismi, Zeus’tan üç oğul sahibi olan nemften gelir. Kütlesi 9.5 x 1018 kg’dır ve 250 günde gezegen etrafındaki dönüşünü tamamlar.

Lysithea Onbirinci uydu Lysithea, 24 km çapındadır ve gezegene uzaklığı 11.720.000 km’dir. Kütlesi 8 x 1016 kg’dir ve dönüşünü 259 Dünya-gününde tamamlar. İsmini, Yunan mitolojisindeki Oceanus’un kızından alır. 1938 yılında Seth Nicholson tarafından keşfedilmiştir.

Elara Elara, 1905 yılında Charles Perinne tarafından keşfedilmiştir ve Jüpiter’in onikinci uydusudur. 80 km çapındadır ve gezegenden uzaklığı 11.737.000 km’dir. Kütlesi 8 x 1017 kg’dir ve gezegenin etrafını 259 günde döner. İsmini Yunan mitolojisindeki Tityus’un annesinden alır.

Ananke Jüpiter’in onüçüncü uydusu Ananke 1951 yılında Seth Nicholson tarafından keşfedilmiştir. 20 km çapındadır ve gezegene uzaklığı 21.200.000 km’dir. Kütlesi 4 x 1016kg’dir ve Jüpiter etrafındaki dönüşünü 631 Dünya-gününde tamamlar.  Ters yörüngesi vardır; yani diğer uyduların aksi yönde döner.

Carme 1938 yılında Charles Nicholson tarafından keşfedilen Carme, Jüpiter’in ondördüncü uydusudur. Çapı 30 km ve Jüpiter’e uzaklığı 22.600.000 km’dir. Carme’nin kütlesi 9 x 1016 kg’dir ve yörüngesini 692 Dünya-gününde tamamlar. Ananke gibi Carme’nin de yörüngesi terstir.

Pasiphae Pasiphae, Jüpiter’in onbeşinci uydusudur ve 1908 yılında P. Melotte tarafından keşfedilmiştir. Çapı 36 km ve gezegenden uzaklığı 23.500.000 km’dir. Kütlesi 2 x 1023 kg olan Pasiphae, yörüngesini 735 Dünya-gününde tamamlar. Pasiphae’nin yörüngesi terstir.

Sinope Jüpiter’in onaltıncı uydusu Sinope, 1914 yılında Seth Nicholson tarafından keşfedilmiştir. Çapı 28 km, Jüpiter’e uzaklığı 23.700.000 km’dir. Kütlesi 8 x 1016 kg olan Sinope, ters yörüngesini 758 günde tamamlar.

Callirrhoe Jüpiter’in onyedinci uydusu S/1999 J 1 olarak da bilinen Callirrhoe’dur. Callirrhoe, 18 Temmuz 2000’de Tim Spahr tarafından keşfedilmiştir. Çapı 8.6 km ve Jüpiter’e olan uzaklığı 24.100.000 km’dir. 9 × 1014 kg kütlesi olan Callirrhoe, ters yörüngesini 759 Dünya-gününde tamamlar.

* nemf veya nimf: Yunan Mitolojisi’nde yeri ve denizi dolduran sayısız çokluktaki dişi, tanrısal varlıklara verilen isimdir.

Kaynak 1