Ay, 3476 km çapıyla büyük ve soğuk bir gök cismidir. Kendisi ışığı olmasa da Güneş‘ten aldığı ışığı yansıtır. Dünya‘nın etrafındaki turunu 29 buçuk günde tamamlar.
Gezegenimizin etrafını dönerken, Güneş’e göre değişen konumu çeşitli Ay evreleri oluşturur:
İlk Dördün, Hilal (Yükselen), Yeni Ay, Hilal (Alçalan), Son Dördün, Şişkin Ay (Alçalan), Dolunay, Şişkin Ay (Yükselen).
Yeni Ay olarak bilinen evre aslında Dünya’dan görülemez; çünkü Güneş‘in aydınlattığı bölge diğer tarafta kalır. Diğer evreler ise Dünya’dan görülebilir.
Dünya‘nın Ay ile Güneş arasına girerek Ay‘a gölge düşürmesine Ay tutulması denir. Bu tutulmalar sadece dolunayda gerçekleşir. Ay tutulmasının üç türü vardır:
- Yarı Gölgesel Ay Tutulması: Ay, Dünya’nın yarı gölgesine girer. Bu tarz tutulmalar küçüktürler ve gözlemlenmesi zordur.
- Parçalı Ay Tutulması: Ay’ın bir kısmı Dünya’nın gölgesine giyer. Bunları çıplak gözle görmek bile kolaydır.
- Tam Ay Tutulması: Ay’ın tamamı Dünya’nın gölgesinde kalır. Bu tutulmalar Ay tamamen kırmızıya büründüğü için çok çarpıcıdır.
Eğer Ay 29.5 günde bir Dünya etrafındaki turunu tamamlıyorsa ve Ay tutulması sadece dolunayda gerçekleşiyorsa, neden her ay Ay tutulması gerçekleşmiyor? Bunun sebebi Ay‘ın Dünya’nın çevresindeki yörüngesinin 5 derece eğik olması. Yani Ay çoğu zaman Dünya’ya göre aşağıda veya yukarıda kalıyor.
Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin düzlemi de önemli; çünkü Dünya’nın gölgesi bu düzleme düşüyor. Dolunay sırasında gezegenimizin doğal uydusu, Dünya’nın gölgesinin aşağısında veya yukarısında kalır ve gölgeyi tamamen kaçırır. Bu da her ay, Ay tutulması görmememizin sebebidir.
Bazen de Dünya’nın gölgesinin bir kısmı Ay’ın üzerine düşer ve bunlar da diğer iki tutulmayı oluşturur. Ay tutulmalarının göze bir zararı yoktur ve çıplak gözle izlenebilirler. Dürbünle veya teleskopla izleyerek de Danjon (parlaklık) ölçeğine göre tutulmayı sınıflandırabilirsiniz.
Tüm Ay tutulmalarının %35’si yarı gölgeseldir. Yani bunları teleskopla bile görmek zordur. Diğer %30’luk kısım ise çıplak gözle görebileceğimiz türdendir. %35’i ise heyecan verici kanlı, yani tam Ay tutulmalarıdır.
Tam Ay Tutulması Neden Kırmızıdır?
Tam Ay tutulması sırasında Dünya, Ay‘a giden Güneş ışınlarını engeller. Hatta bu dönemde Ay’da bulunan astronotlar tam Güneş tutulması yaşarlar. Dünya’nın çevresinde kırmızı bir ışık görürler ve ardından Dünya’daki gün doğumuna ve tüm gün batımına aynı anda şahit olurlar.
Kanlı Ay Tutulması
Ay tam tutulma sırasında her ne kadar Dünya‘nın gölgesinde olsa da, bazı doğrudan olmayan Güneş ışınları Ay’a ulaşır. Ancak Ay‘a ulaşacak bu ışınlar hala Dünya’nın atmosferinden geçmek zorundadırlar. Bu geçiş sırasında Dünya’nın atmosferi mavi ışığın çoğunu emer. Geriye kalansa kırmızıya yakın koyu turuncu bir renktir. Dünya’nın atmosferi onları büktüğü ya da kırdığı için ışınların bir kısmı Ay’a ulaşır ve ona kırmızı rengini verir.
Bu Ay tutulmasını ilginç yapan şeyse Dünya‘nın atmosferinin Güneş ışınlarını bükmesi veya kırmasıdır. Çünkü eğer Dünya’da atmosfer olmasaydı, tutulma sırasında Ay tamamen karanlığa gömülürdü. Ancak bunun yerine kahverengi, kırmızı veya turuncu renk alıyor. Bu renklerden hangisini alacağına Dünya’nın atmosferindeki toz ve bulutlar karar veriyor.
Büyük volkanik patlamalardan sonra Ay tutulması çok karanlık olur; çünkü patlamayla birlikte atmosfere küller dağılır. Aralık 1992 yılındaki Ay tutulması, Pinatubo Yanardağı’nın patlaması nedeniyle neredeyse tamamen karanlıktı.
Ay Tutulması Tarihleri
| Tam Ay Tutulması | 21 Ocak 2019 |
| Tam Ay Tutulması | 26 Mayıs 2021 |
| Parçalı Ay Tutulması | 19 Kasım 2021 |
| Tam Ay Tutulması | 16 Mayıs 2022 |
| Tam Ay Tutulması | 8 Kasım 2022 |
| Parçalı Ay Tutulması | 28 Ekim 2023 |
| Tam Ay Tutulması | 14 Mart 2025 |
| Tam Ay Tutulması | 7 Eylül 2025 |
| Tam Ay Tutulması | 3 Mart 2026 |
| Tam Ay Tutulması | 31 Aralık 2028 |